Πολλές από τις συστηματικές παθήσεις του οργανισμού μας εκδηλώνονται αρχικά με οφθαλμολογικά συμπτώματα, ενώ άλλες επηρεάζουν τον οφθαλμό σε πιο προχωρημένα στάδια της νόσου. Ως εκ τούτου οι πάσχοντες από αυτά τα νοσή- ματα οφείλουν να εξετάζονται από τον οφθαλμίατρο για τυχόν οφθαλμολογικές επιπλοκές. Οι σημαντικότερες από αυτές τις παθήσεις είναι:
αυτοάνοσα νοσήματα, νοσήματα κολλαγόνου, θυρεοειδοπάθειες, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, αναιμίες, μεταβολικά νοσήματα, καρδιαγγειακά νοσήματα, στένωση καρωτίδων, ηπατοπάθειες, μυασθένεια, λευχαιμίες, λεμφώματα, πολλαπλό μυέλωμα, πολλαπλή σκλήρυνση, σαρκοείδωση και σ. Sjogren.
Οι οφθαλμικές παθήσεις που έχουν κληρονομικό υπόβαθρο υπερβαίνουν τις 350, αλλά οι περισσότερες από αυτές είναι εξαιρετικά σπάνιες. Είναι ωστόσο πολύ σημαντικό ο οφθαλμίατρος να τονίζει στους ασθενείς την ανάγκη να ελέγχουν την προδιάθεση που έχουν να εμφανίσουν την νόσο που έχει κάποιος συγγενής από την ίδια οικογένεια, ή να προβούν σε προγεννητικό έλεγχο για την πιθανότητα που έχουν τα παιδιά τους να εμφανίσουν την νόσο. Οι σημαντικότερες από αυτές τις παθήσεις είναι:
γλαύκωμα, μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός, δυστροφίες του κερατοειδή, κερατόκωνος, μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια, συγγενής καταρράκτης, ατροφία οπτικού νεύρου, συγγενής αμαύρωση του Leber, ανιριδία, δυσχρωματοψία, νυκταλωπία, ρετινοβλάστωμα και αλβινισμός.
Κάθε ατύχημα που επιφέρει άμεση πλήξη στον οφθαλμό μπορεί να προκαλέσει άμεσες ή απώτερες επιπλοκές, ανάλογα με το είδος και την σοβαρότητα του τραυματισμού. Τέτοιες επιπλοκές είναι: οίδημα με εκχύμωση, σχίσιμο ή αιμορραγία βλεφάρου, απόπτωση επιθηλίου κερατοειδούς, αιμορραγία επιπεφυκότα, διάτρηση κερατοειδούς ή ρήξη βολβού, ρήξη ή απόσπαση ίριδας, ενδοφθάλμια αιμορραγία, αποκόλληση υαλοειδούς, ρωγμή ή αποκόλληση αμφιβληστροειδούς, οίδημα ωχράς κηλίδας, γλαύκωμα, καταρράκτης, κάταγμα οφθαλμικού κόγχου, παρουσία ξένου σώματος ενδοβολβικά κ.ά. Εκτός όμως από τα μηχανικά τραύματα υπάρχουν και τα χημικά ή θερμικά τραύματα (εγκαύματα) τα οποία προκαλούνται από άμεση επαφή του οφθαλμού με χημικές ή τοξικές ουσίες ή ακόμα και ακτινοβολία (π.χ. ηλεκτροσυ-γκόλληση). Κάθε τραυματισμός που συνοδεύεται από πόνο, αίσθηση ξένου σώματος, αιμορραγία ή απώλεια όρασης έστω και στιγμιαία, πρέπει να διερευνάται άμεσα από οφθαλμίατρο.
Υπάρχουν πολλές απόψεις γύρω από την θετική επίδραση που μπορεί να έχει η διατροφή στην διατήρηση μιας καλής όρασης. Πολλές φορές θεωρούμε ότι μία διατροφή που είναι εμπλουτισμένη με συγκεκριμένα συστατικά θα βελτιώσει μία μειωμένη όραση, ή θα μας διασφαλίσει την καλή όραση που έχουμε. Η αλήθεια είναι ότι αυτό που μπορεί να κάνει μία τέτοια διατροφή είναι να καθυστερήσει την εμφάνιση μίας νόσου ή να μειώσει τον ρυθμό εξέλιξής της. Αυτό όμως αφορά τις λεγόμενες εκφυλιστικές ή ηλικιακές παθήσεις του οφθαλμού, όπως είναι ο καταρράκτης, η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, το γλαύκωμα, η διαβητική αμφιβληστρο- ειδοπάθεια και η ξηροφθαλμία. Τα στοιχεία που συμβάλουν θετικά σε μία τέτοια προσέγγιση είναι: η βιταμίνες Α, C, D και Ε, τα Ω-3 λιπαρά οξέα, το γ-λινολενικό οξύ, η λουτεϊνη και ζεαξανθίνη, ο ψευδάργυρος και το σελήνιο. Ειδικά για την προφύλαξη ενός αδύνατου οπτικού νεύρου (π.χ. στο γλαύκωμα) θετική επίδραση έχει διαπιστωθεί ότι έχει τo φυτικό προϊόν Gingko Biloba λόγω των αντιοξειδωτικών και αντιφλεγμονωδών ιδιοτήτων του. Μία πλήρης μεσογειακή δίαιτα μας καλύπτει για τα περισσότερα από τα συστατικά αυτά, ενώ παράλληλα υπάρχουν και τα αντίστοιχα συμπληρώματα διατροφής.
Όπως σε κάθε νόσο έτσι και στις οφθαλμικές παθήσεις η πρόληψη είναι προτιμότερη από την θεραπεία. Υπάρχουν παθήσεις που αν δεν διαγνωσθούν και αντιμετωπιστούν σωστά μπορεί να δυσκολέψουν την καθημερινότητά μας (π.χ. διαθλαστικές ανωμαλίες, ξηροφθαλμία, βλεφαρίτιδα, καταρράκτης, κερατόκωνος κ.ά.), αλλά και παθήσεις που μπορούν να βλάψουν ανεπανόρθωτα την όραση αν δεν διαγνωσθούν έγκαιρα (π.χ. γλαύκωμα, υπερμετρωπία, ανισομετρωπία, αστιγματισμός, βλεφαρόπτωση, στραβισμός, συγγενής καταρράκτης, ρωγμή ή αποκόλληση αμφιβληστροειδούς, οφθαλμικοί όγκοι κ.ά.). Αυτό σημαίνει ότι στα πλαίσια του γενικού προληπτικού ελέγχου για την υγεία μας οφείλουμε να συμπεριλάβουμε και την οφθαλμολογική εξέταση, η οποία πρέπει να ξεκινάει από την γέννηση, να επαναλαμβάνεται στα 4 με 5 έτη, και μετά ανά δύο έτη μέχρι την ενηλικίωση. Κατόπιν, εφόσον δεν έχει διαγνωσθεί κάποια πάθηση, μπορεί να γίνεται έλεγχος κάθε 4-5 έτη μέχρι τα 40 οπότε και ακολουθεί διετής έλεγχος. Σε περίπτωση διάγνωσης κάποιας πάθησης ή προδιάθεσης για κάποια πάθηση, ο έλεγχος εξατομικεύεται από τον θεράποντα ιατρό.
Είναι ένα ερώτημα στο οποίο κάθε ειδικός έχει και μία άποψη, που συνήθως είναι αρκετά καλά τεκμηριωμένη. Η άποψη που παρατίθεται εδώ αποτελεί την χρυσή τομή των περισσότερων ειδικών, με στόχο να γίνει σαφές σε κάθε ενδιαφερόμενο ποια απόφαση πρέπει να πάρει.
Η οφθαλμολογική εξέταση στα παιδιά εντάσσεται στις υποχρεωτικές προληπτικές εξετάσεις, που πρέπει να πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένες ηλικιακές περιόδους. Η πρώτη εξέταση γίνεται αμέσως μετά την γέννηση ώστε να εντοπιστούν τυχόν συγγενείς οφθαλμικές παθήσεις όπως καταρράκτης, γλαύκωμα, στραβισμός, βλεφαρόπτωση, αμφιβληστροειδοπάθειες, και νυσταγμός. Εφόσον η πρώτη αυτή εξέταση είναι αρνητική, και στην πορεία των επόμενων ετών δεν διαπιστωθεί από τους γονείς κάποιο ύποπτο σύμπτωμα, (π.χ. να «φεύγει» το ματάκι του, να μην βλέπει καλά αυτό που θέλει να πιάσει, να αλλάζει κάτι στο χρώμα της κόρης, να πέφτει περισσότερο το ένα βλέφαρο σε σχέση με το άλλο, να δακρύζει διαρκώς το ένα ή και τα δύο μάτια κ.ά.), τότε η επόμενη εξέταση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί γύρω στα 4 με 5 έτη. Σε αυτήν την ηλικία πρέπει να γίνει έλεγχος για την πιθανή ύπαρξη κάποιων άδηλων ή υποκλινικών καταστάσεων, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη της τελικής όρασης του παιδιού, που ολοκληρώνεται περίπου στα 7 με 8 έτη. Τέτοιες καταστάσεις είναι συνήθως η υπερμετρωπία, ο αστιγματισμός, η υψηλή μυωπία, η ανισομετρωπία, η αμβλυωπία, και ο στραβισμός. Αν αυτές οι παθήσεις δεν γίνουν εγκαίρως αντιληπτές, είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε μόνιμα μειωμένη όραση (αμβλυωπία ή τεμπέλικο μάτι). Εδώ η βοήθεια του παιδίατρου είναι σημαντική ώστε να προτρέπει και να υπενθυμίζει στους γονείς να προβούν σε μία προληπτική οφθαλμολογική εξέταση. Κατόπιν αυτού, οι επόμενοι έλεγχοι καλό είναι να γίνονται πριν από κάθε σχολική χρονιά για όσους έχουν κάποιο γνωστό πρόβλημα ή κάθε δύο χρόνια για όσα παιδιά δεν έχουν πρόβλημα.
Λεπτομέρειες για την σχέση της διατροφής με την όραση αναφέρονται στην σχετική ενότητα: Διατροφή και όραση
Η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να επιταχύνει την εμφάνιση ασθενειών όπως ο καταρράκτης και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, οπότε καλό είναι να μην ξεχνάμε να φοράμε γυαλιά ηλίου και καπέλο όταν είμαστε εκτεθειμένοι στον ήλιο (ή την αντανάκλαση του ήλιου), και να προτιμάμε να μην κυκλοφορούμε τις μεσημβρινές ώρες.
Τα μάτια πρέπει να βρίσκονται πάντα σε υγρό περιβάλλον, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Το εσωτερικό υγρό ονομάζεται υδατοειδές υγρό και παράγεται μόνιμα και σταθερά, ενώ το εξωτερικό υγρό είναι τα γνωστά δάκρυα, τα οποία μπορεί να παρουσιάζουν αυξομειώσεις ανάλογα με τις εξωτερικές συνθήκες (αέρας, σκόνη, καπνός, φακοί επαφής, χρήση υπολογιστή κ.ά.) ή όταν συνυπάρχουν υποκείμενες παθήσεις όπως π.χ. στα ρευματικά νοσήματα. Η ανεπάρκεια σε δάκρυα προκαλεί ξηροφθαλμία που είναι η αιτία πολλών οφθαλμικών επιπλοκών, και για τον λόγο αυτόν οφείλουμε να ενυδατώνουμε συχνά τα μάτια μας με τεχνητά δάκρυα και να μην ξεχνάμε να κάνουμε συχνά βλεφαρισμούς.
Η πιο ξεκούραστη θέση εστίασης των ματιών μας είναι η μακρινή. Αυτό σημαίνει ότι όσο πιο κοντά κοιτάμε τόσο περισσότερο κουράζονται τα μάτια μας. Όταν λοιπόν κάνουμε μία κοντινή εργασία, καλό είναι να αλλάζουμε συχνά την εστίασή μας, κοιτώντας κάθε τόσο (περίπου κάθε 20 λεπτά) σε μακρινούς στόχους (π.χ σε κάποιο παράθυρο ή σε κάποιον μακρύ διάδρομο) για μερικά λεπτά. Αυτό μας χαλαρώνει ώστε να συνεχίσουμε την εργασία μας για περισσότερο χρόνο πιο ξεκούραστα.
Ουσιαστικά αναφερόμαστε στην αυτονόητη προφύλαξη των ματιών μας από οτιδήποτε μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητά τους, είτε μέσω άμεσης πλήξης ή μέσω μολύνσεων εξ’ επαφής ή από τον αέρα.
Λεπτομέρειες αναφέρονται στην σχετική ενότητα: Πρόληψη-έγκαιρη διάγνωση
Η εφαρμογή βασικών κανόνων υγιεινής (καθαρά χέρια και πρόσωπο, καθαρές πετσέτες και κλινοσκεπάσματα, χρήση κατάλληλων καλλυντικών) αφορά όχι μόνο τις ομάδες υψηλού κινδύνου (χρήστες φακών επαφής, εργαζόμενοι σε ρυπαρό περιβάλλον), αλλά όλους ανεξαίρετα.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλει την καθημερινή πολύωρη επαφή μας με ηλεκτρονικές οθόνες διαφόρων τύπων. Γενικά οι οθόνες δεν είναι επιβλαβείς για τον ανθρώπινο οφθαλμό, αλλά η πολύωρη χρήση τους μπορεί να προκαλέσει κούραση (κοπιωπία) και ξηροφθαλμία.
Πολύ συχνά όταν προκύπτει κάποιο οφθαλμολογικό πρόβλημα ζητάμε την βοήθεια ενός φαρμακοποιού, ο οποίος συνήθως μας προτείνει κάποιο κολλύριο γενικής χρήσης με αμφίβολα αποτελέσματα. Επειδή αυτό μπορεί να καθυστερήσει την διάγνωση ή να προκαλέσει παρενέργειες στον ασθενή, πρέπει να αποφεύγεται και να ζητούμε την συμβουλή του ειδικού οφθαλμίατρου έστω και τηλεφωνικά.
Στο άκουσμα της λέξης χειρουργείο όλοι αισθανόμαστε φόβο και ανασφάλεια και αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και ανθρώπινο. Ωστόσο πρέπει να σκεφτούμε πόσο αναγκαίο είναι αυτό το χειρουργείο για την θεραπεία της πάθησής μας, και αυτό οφείλει να μας το εξηγήσει ο γιατρός που μας το προτείνει. Παίρνοντας την γνώμη ενός δεύτερου γιατρού για το ίδιο θέμα μπορούμε να διασταυρώσουμε τις πληροφορίες που έχουμε κι έτσι να οδηγηθούμε στην πιο κατάλληλη απόφαση, λαμβάνοντας υπ’ όψιν φυσικά και την εμπιστοσύνη που μας εμπνέει ο κάθε γιατρός.
Τα καρότα μεταξύ άλλων περιέχουν την ουσία β-καροτένιο η οποία είναι πρόδρομος της βιταμίνης Α που είναι απαραίτητη για την διατήρηση μιας καλής ποιότητας όρασης. Ωστόσο η ποσότητα που χρειάζεται ο οργανισμός γι’ αυτό είναι πολύ μικρή και μπορεί να την προμηθευτεί και από άλλες τροφές (π.χ. φρούτα, ψάρια, γαλακτοκομικά). Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι η πρόσληψη μεγάλης ποσότητας σε καρότα δεν μπορεί να επηρεάσει την πορεία μίας πάθησης.
Το μόνο που μπορούν να προκαλέσουν τα λάθος γυαλιά είναι συμπτώματα δυσκολίας στην όραση, πονοκεφάλου, ζάλης, και κόπωσης (κοπιωπίας). Δεν μπορούν να προκαλέσουν κάποια βλάβη ή να επιδεινώσουν μία ήδη υπάρχουσα.
Η εξέλιξη της μυωπίας δεν επηρεάζεται από την χρήση ή την μη χρήση των γυαλιών. Το ίδιο συμβαίνει και με την υπερμετρωπία ή τον αστιγματισμό. Τα γυαλιά εξυπηρετούν αποκλειστικά και μόνο την βελτίωση της οπτικής οξύτητας όταν τα φορούμε.
Η παρατήρηση ότι η μυωπία συνεχίζει να αυξάνεται και μετά την ηλικία των 20 ετών είναι αρκετά συχνή από κάποιους ασθενείς. Ωστόσο αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει παρά μόνο σε δύο περιπτώσεις: α) στην σπάνια περίπτωση της κακοήθους μυωπίας, όπου παρατηρείται ραγδαία αύξηση στους βαθμούς, και β) στις μη ακριβείς μετρήσεις που έχουν γίνει από γιατρούς ή οπτικούς σε προηγούμενες εξετάσεις και οι οποίες οδηγούν σε υπο- ή υπερδιορθώσεις.
Γενικά οι οθόνες δεν είναι επιβλαβείς για τον ανθρώπινο οφθαλμό, αλλά η πολύωρη χρήση τους μπορεί να προκαλέσει κούραση (κοπιωπία) και ξηροφθαλμία.
Πολλοί νομίζουν ότι η ωχρά κηλίδα είναι πάθηση. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία πολύ ευαίσθητη ανατομική περιοχή του οφθαλμού που βρίσκεται στο πίσω μέρος του βυθού και μας παρέχει την κεντρική όραση. Η ωχρά κηλίδα μπορεί να παρουσιάζει διάφορες παθήσεις οι οποίες εκδηλώνονται με μικρή ή μεγάλη διαταραχή της κεντρικής όρασης.
Εδώ αναφερόμαστε στην προληπτική οφθαλμολογική εξέταση, η οποία μπορεί πραγματικά να προστατεύσει την όρασή μας από σημαντικές διαταραχές, όπως αναφέρεται αναλυτικά στην σχετική ενότητα: Πρόληψη - έγκαιρη διάγνωση.
Ανεξάρτητα αν προτιμούμε να φοράμε γυαλιά ή φακούς επαφής, πρέπει να υπάρχει πάντα διαθέσιμο ένα ζευγάρι γυαλιών, αφ’ ενός για να μην φορούμε διαρκώς τους φακούς επαφής, αφετέρου για να μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε σε περίπτωση που δεν μπορούμε να βάλουμε τους φακούς επαφής λόγω κάποιας μόλυνσης ή ερεθισμού.
Αφορά κυρίως τους γλαυκωματικούς ασθενείς οι οποίοι δεν βάζουν τα κολλύριά τους πριν έρθουν για μέτρηση της πίεσης νομίζοντας ότι αυτό θα δώσει πιο αξιόπιστη τιμή πίεσης, κάτι το οποίο φυσικά δεν ισχύει.
Η πρεσβυωπία είναι μία ηλικιακή πάθηση που αφορά όλους τους ανθρώπους και ξεκινάει γύρω στα 40 με 42 έτη. Η μυωπία και εν μέρει ο μυωπικός αστιγματισμός εξουδετερώνουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την πρεσβυωπία. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος έχει μία από αυτές τις δύο καταστάσεις, στον έναν ή και στους δύο οφθαλμούς, έχει καταργήσει σε μικρό ή μεγάλο βαθμό την πρεσβυωπία του.
Αυτό ίσχυε πριν πολλά χρόνια όταν η τεχνική της επέμβασης ήταν τέτοια που απαιτούσε ο καταρράκτης να είναι πολύ ώριμος για να χειρουργηθεί. Σήμερα ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Δεν πρέπει ο καταρράκτης να είναι πολύ ώριμος γιατί αυτό δυσκολεύει αρκετά την επέμβαση. Εξάλλου σήμερα η επέμβαση γίνεται ακόμα και όταν η οπτική ενόχληση είναι μικρή ή και για απλή διόρθωση διαθλαστικών ανωμαλιών.
Η επέμβαση του καταρράκτη είναι σήμερα η πιο επιτυχημένη επέμβαση που γίνεται στο ανθρώπινο σώμα, δηλαδή με το μικρότερο ποσοστό επιπλοκών. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι μία επέμβαση απλή. Αντιθέτως είναι μία πολύ εξιδεικευμένη επέμβαση που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς καθώς και ενδελεχή προεγχειρητική και μετεγχειρητική παρακολούθηση ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Παρακαλώ επικοινωνήστε με την κεντρική γραμματεία για να κλείσετε ραντεβού στο σημείο που σας εξυπηρετεί:
Γεώργιος Μ. Τομαής, MD, PhD
Χειρουργός Οφθαλμίατρος